«Туған жер» айдары. Мүйізіне қарасаң, табиғаттың кереметтілігіне тағы бір мәрте көзің жетеді. Жаратылыс тарту еткен сұлулығымен талайды тәнті етеді. Қазақы болмыстағы қарапайым ою-өрнек ол аңды көзге лезде-ақ елестетеді. Бұл қандай жануар болды екен? Әрине, жабайы қой – арқар.

 

Жұптұяқтылар қатарының қуысмүйізділер тұқымдасына жататын киелі жануар – арқар туралы қызықты 15 дерек:

1. Қазақстанда 16 мыңнан астам арқар қалған;

2. Арқарлардың негізгі қонысы – қазақ жері. Көбіне Азия континентінде, соның ішінде Тянь-Шань, Памир, Алтай тауларында тіршілік етеді. Барлық Орта Азия елдерінде оның он түрі болса, соның бесеуі қазақтың дархан даласына бейімделген. Қазақстанда оның алты түрі мекендейді: Алтай, Қызылқұм, Қазақстан, Тянь-Шань, Қаратау және Үстірт арқары;

3. Халқымыз оны қойға ұқсас жануарға балап, асқан мейірімділікпен қараған. Ол – қазақы сипатқа, қазақ табиғатына бір табан жақын аң;

4. Жабайы қойдың ең үлкенінің ұзындығы – 120-200 см, биіктігі – 90-120 см, ал салмағы – 65-180 кг;

5. Арқар – биік тауларда жүреді және аязға өте төзімді жануар;

6. Арқардың негізгі екі жауы бар: қасқыр және адамдар. Содан кейін – сілеусін мен аю;

7. Сақ дәуірінде арқар елдіктің рухты символы болып саналған. Есік қаласының жанынан табылған Алтын адамның бас киімінің ең жоғары бөлігіндегі алтыннан құйылған мүсіні соған айғақ бола алады. Сондай-ақ еліміздегі тастар мен жартастарда киелі жануардың петроглифтері қашалып салынған. Киіз, текемет, кілем, ұлттық киімдерде әлі күнге арқармүйізді ою-өрнектер бейнеленген;

8. Арқардың жасын мүйізіндегі сақинаға қарап анықтайды;

9. Табиғи жағдайда 12-14 жыл өмір сүреді;

10. Арқарды аулау саяхатының бағасы шамамен 25 мың АҚШ долларын құрайды. Ал нарықтағы бағасы – 55 мың АҚШ доллары;

11. Бағалы аң көбіне күндіз жойылады;

12. Жойылып кету қаупінде тұрған түрі – Қаратау арқары. Олар тек Қаратау өңірінде кездеседі. Саны – 100 басқа жақын;

13. Деректерге сүйенсек, шетелден келген туристер арқардың мүйізін ғана еліне алып кетеді;

14. Мүйізіне қызығушылық көбейіп, сұраныс артқандықтан браконьерлік фактілердің тіркелуі тыйылар емес;

15. Қойдан айырмашылығы – дене тұрқы үлкендеу және ешкі секілді жылдам қимылдайды.

 

Аружан Мырзатай

Ruh.kz