Малайзиялық Билкис Бахаридің мамандығы – жур­налист. Қазақ жігітіне тұр­мысқа шыққан. Қазір ол Нұр-Сұлтан қаласында отандық телеарна­лардың бірін­де продюсер болып қызмет атқарады. Жыл он екі ай жаз болатын елде туған Билкис елорданың қатал климаты мен өзге­шелігі көп қазақтың тұрмыс-салтына бой үйретіп те қалғанын айтты. Қазақ тілін үйреніп жүрген малайзиялық әріптесіміз қазақстандық медиа саласын әлемдік деңгейде дамытуды армандайды екен. 1 мамыр – Қа­зақ­стан халқының бірлігі күні қарсаңында Билкис Бахаримен ағылшын тілінде сұх­бат­тасқан едік. Газетіміздің оқырмандары үшін сол шағын сұхбатымызды қазақшаға тәр­жімалап ұсынып отырмыз.  

– Билкис, Қазақстанға кө­шіп келгеніңізге төрт жыл­ға жуықтапты. Осы уа­қыт аралығында көрген-түй­геніңізбен бөлісе отыр­саңыз. Тропикалық елдің та­биғатына әбден бойы үй­рен­ген Билкиске климаты қа­талдау Қазақстанда, со­ның ішінде Нұр-Сұлтанда тұр­ған қалай екен?

– Шыны керек, бұған да бойым үйреніп кетті. Негізінен, өзім Малайзия астанасы Куала-Лум­­пур қаласында дүниеге кел­ген­мін. Нұр-Сұлтан  құмырсқаның илеуіндей тіршілігі құж-құж қай­на­ған Куала-Лумпурмен салыс­тыр­ғанда шағын қала көрінді. Сол се­бепті мұнда әлдеқайда кең дү­ние­ге тап болғандаймын. Жаныма май­дай жағады. Десек те, әу баста ауа райына қатысты таңданысым болғанын жасырмаймын. Қа­зақ­стан­ға келіп төрт мезгілдің қалай бо­латынын білдім. Өзіңіз білесіз, Ма­лайзияның климаты жыл бойы ыл­ғалды, ыстық, яғни жаз болып тұ­рады. Нұр-Сұлтанға көшіп кел­ген жылы қысты күнгі темпера­тура­ның -45 градус екенін көріп, қат­ты таңғалдым. «Қалай болады екен?» деп аздап алаңдағаным да рас. Дегенмен уақыт өте келе мұн­да­ғы қыс мезгіліне де үйреніп кет­тім, бұрынғыдай қобалжу жоқ, ке­рі­сінше мұндай климатты ұна­та­тын болыппын. Кейде малайзия­лық­тар көп тұтынатын теңіз та­ғам­дарын сағынамын. Мұнда он­дай тағамдар көп кездесе бермейді ғой. Мұндағы әріптестеріме біз жей­тін теңіз шаяны немесе ка­ль­мар секілді теңіз тағамдарының суре­тін көрсетсем, «Мұны қалай жеу­ге болады?» деп таңырқап жа­та­ды (күліп). Есесіне, мұндағы кө­кө­ністер мен жемістер Малайзияға қарағанда табиғи. Мәселен, мұнда өсетін қызанақ пен қиярдың дәмі ерекше.

– Мұнда көшіп келуіңізге се­беп болған жолдасыңыз­бен қалай таныстыңыз?

– Күйеуіммен осыдан он жыл бұрын танысқанмын. Ол екеуміз Куала-Лумпурдағы бір универси­тет­те, ол магистратура бөлімінде, ал мен бакалавриатта оқыдым. Айт­пақшы, онымен таныспай тұ­рып-ақ, Қазақстан туралы аз-кем бі­ле­тінмін. Оқушы кезімде әкем­нің жұмыс бабымен Баку қа­ла­сын­да отбасымызбен біраз уақыт тұр­ға­нымыз бар. Бакуге аттанбас бұ­рын Әзербайжанның қандай ел жә­не қайда екенін білу мақса­тын­да, картаны ашып қарағанмын. Сол кезде Қазақстан және бұл ел­мен шекаралас елдерді жаттап ал­дым. Сосын мектеп кезінен Шың­ғыс хан туралы көп оқыдым. Жол­да­сыммен танысып, оның қазақ екенін естіген кезде оған Қазақ­стан туралы бар білетінімді айт­тым, ол қатты таңғалды. Негізінен бас­тапқыда дос ретінде араласып жүр­дік, сосын мұның арты үлкен ма­хаббатқа ұласты. Ол 2011 жылы оқуын бітірген соң Қазақстанға орал­ды, ал мен магистратура оқу үшін Ұлыбританияға аттандым. Әйт­се де, байланысымыз үзілген жоқ. Төрт жылдай уақыт қашық­тан араласып жүрдік.

– Бұл уақыт аралығында Қа­зақстанға саяхаттап ке­л­ген боларсыз?

– Иә, үш рет келдім. Айта ке­те­тін жайт, екеуміз отбасын құруға бір­ден шешім қабылдаған жоқпыз. Бір-біріміздің қыр-сырымызға әб­ден қанығып барып, шаңырақ кө­теруді ұйғардық. Қыз бен жігіт бо­лып жүрген кезде болашақта Қа­зақ­станда тұрамыз деп ойлай­тын­быз. Сөйтіп, 2013 жылы Қазақ­стан­ға алғаш рет турист болып кел­дім. Кейіннен 2015 жылы тағы кел­дім. Үшінші рет келгенде ар­найы бір айға тұрақтадым. Себебі мұн­да өмір сүру барысын бақылап, қаланың тынысымен тыныстағым келді. Сол уақыт ішінде астананың күн санап көркейіп, дамып жат­қа­нын әрі мұндағы тұрғындардың ерек­ше екенін ескере отырып, тү­бегейлі көшуге бел будым. Оның үс­тіне, сол уақытта ата-аналары­мыз­ды өзара таныстырып қойған­быз. Осылайша, 2016 жылғы та­мыз­да Алматыда үлкен тойымыз бол­ды. Сосын бұл тойға көптеген туыс­тарым мен достарым келе ал­мағандықтан, Малайзияда екінші тойымызды өткіздік.

– Ата-енеңіз сізді қалай қа­­­был­дады?

– Қайын атам да, енем де өте ашық, өте мейірбан жандар. Менің бас­­­қа елден, басқа мәдениеттен кел­­генімді жақсы түсініп, келін бо­лып түскен сәтте бір нәрсе жа­сауға мәжбүрлеп немесе бұйырып, қатты сөйлеп көрген емес. Құдды бір сол отбасында бұрыннан тұ­рып келе жатқан адам ретінде жы­­лы қабылдады. Мен өз бақы­тым­ды осындай жайдары, ақкөңіл, қо­нақжай қазақ отбасында тап­қаныма еш өкінбеймін. Қазақтың келіні болу – бір бақыт! Әуел баста достарымның көпшілігі қазақ келіні ұстануы қажет дәстүрлерді айтып, мені әбден қобалжытқаны бар. Алайда ол айтылғандардың ешбірін де жасатқан жоқ. Бірақ келін ретінде қазақтың барлық салт-жоралғысын орындауға әзірмін. Одан қашпаймын. Себебі өзім өзге елдердің мәдениеті мен дәстүріне бұрыннан қызығамын. Оның үстіне, әкем – малайзиялық, ал анам – Бирма мемлекетінің ту­ма­сы. Интернационал отбасымыз. Мұнымен қоса, жоғарыда айтқа­ным­дай, әкемнің жұмыс бабымен Әзербайжан, Австралия, Брунейде тұрдым. Бала күнімнен әр мемле­кетке тән мәдениеттің ерекшелік­те­рін көріп өскен маған қазақы дәстүрге сай бірдеңе жасау мүлде жат емес. Десек те, ата-енем маған қабақ шыта қараған емес. Олар­мен ағылшынша, қазақша, орысша араластырып сөйлесемін. Екеуі де ағылшын тілін түсінеді, біраз сөз­дерді жатқа біледі. Қазіргі таңда ол кісілер Орал қаласында тұрады.

 

– Қазақша араластырып сөй­­­леймін дедіңіз. Демек, қа­зақ тілін білесіз ғой, әлде үй­реніп жүрсіз бе?

– Еркін сөйлей алмаймын, қа­зір әріптестерімнен үйреніп жүр­мін. Жұмыс ортамда көпшілігі ағыл­шын тілін білмейді, сол се­беп­ті ара-тұра қазақша сөйлесеміз. Тек дыбыстағанда акцентпен ай­тамын. Бастапқыда күйеуіме қазақ ті­лін өз бетіммен үйреніп жүрге­німді айтқаным жоқ. Бірде сыртқа шығып бара жатқан оған: «Қайда барасың? Не үшін?» деп таңғал­дыр­ғаным бар. Жалпы, адамда ын­та болса, тілді үйренуді өздігің­нен бастап кетеді екенсің. Бастап­қы келгенде тіл білмегеннен қатты қи­налып, ара-тұра күлкіге ай­нал­ған сәттерім жетерлік. Қазақстанға кө­шіп келмес бұрын, Малайзияда қа­зақ тілінің маманын таба ал­ма­ған соң, аз-маз орысша үйрен­ген­мін. Алайда практика мен тео­рия­ның арасы жер мен көктей бол­ғаны соншалық, Қазақстанға кел­генде әлгі оқыған орысшам түкке жа­рамай қалды. Бір күні суши сататын дүкенге барып, алғым кел­ген заттың суретін көрсетіп, takeaway яғни, тағамды өзіммен бірге алып кетуді әбден түсіндіре алмай, әлекке түскенмін. Сатушы мені түсінбейді, мен оны түсін­беймін, ақырында орысша сөздер есіме түсіп, сушиді өзіммен, яғни «с собой» алып кетем дегеннің ор­нына «с тобой» деп қатырғаным бар (күліп). Сатушы аң-таң. Ар­тын­ша әріптестері келіп, түсін­ді­ріп, барлығымыз қыран-топан күлкіге батқанбыз.

– Малайзия халқының ба­сым көпшілігі  мұсыл­ман­дар екенін білеміз. Біз­дің елде де солай. Бұдан бө­лек, екі елдің тұрмыс сал­тынан қандай ұқсастықтар байқадыңыз?

– Басты байқағаным, екі халық та отбасылық құндылықтарды бә­рінен жоғары қояды екен. Бі­ле­тіні­міздей, көп ретте еуропалық­тар өз ұясынан ұшқан соң өз беті­мен кетіп, жеке отбасының қа­мы­мен жүреді. Ал мұндағы көпшілік Ма­лайзиядағыдай туған-туыстар­ға қамқорлық танытып, жиі бас қо­сып, үнемі хабарласып, хал сұ­ра­сып тұруды ұнатады екен. – Ал айырмашылықтар жайында не айта аласыз? – Мұндағы адамдар бетің бар, жү­зің бар демей, бұлтақтамай тура сөйлейді екен. Малайзияда адам­ның бетіне қарап тік айту көп жағ­дайда ерсі қылық саналады. Бір­­деңе айтқымыз келсе, дау-да­май туғызып алдырмас үшін әбден жұмсартып,  жеткіземіз. Десек те, тік мінезділікті айырмашылық де­ген­нен гөрі әр халықтың өзіне тән ерек­шелігі деп түсінген дұрыс шы­ғар. Сосын тұрғындар ағылшын ті­лін білмесе де, құрақ ұша ал­дың­нан шығып, ыммен болса да тү­сін­діру­ге тырысады. Мәселен, дүкенге кіріп бірдеңе алғым келсе, бірақ  қа­зақшам жетпесе, ішіндегі адам­дар «Қайсысы, мынау ма?» деп жа­бы­лып жүріп көмектеседі (күліп). Дос­тарымның арасында да ағыл­шын тілін білмейтіндер бар, алай­да бұл дос болуға кедергі емес. Се­бе­бі олардың маған деген қарым-қа­тынасы, көңілі шынайы. Бірінші жұмыс күнінде көбісі қасыма ке­ліп: «Тілден қиналсаң айт. Кө­мек­те­семіз. Еркін жүр» деп айтқаны бар. Сосын мені қатты таңғал­дыр­ған әрі маған ерекше әсер еткен нәр­се – бала бір жасқа толғанда ұлан-асыр той жасау салты. Бізде де атап өтеді, алайда мұндай үлкен той жасамайды. Мұны мен кіш­кен­тай сәбидің болашағына жал­ғыз отбасы емес, үлкен бір қауым­ның тілекші болғаны деп ұқтым. Айырмашылық демекші, беташар секілді қызықты дәстүрге қатысты тағы бір қызықты оқиға есіме тү­сіп отыр. Алматыда тойдың а­л­дын­­­да қайын жұртым беташар рә­­сімінің маңызын түсіндіріп бер­ді. Сонымен қатар беташарда екі жағымнан демейтін күйеуімнің екі жеңгесі «Біз саған белгі берген­де бас июің керек» деп, мені ортаға алып шықты. Келген қонақтардың ар­найы табаққа ақша салғаны, аса­баның домбырамен бетімді аш­қаны, бәрі-бәрі қызық болды. Со­сын той өткен күннің ертеңінде күйеуім­нен кешегі ақша салынған та­бақ қайда деп сұрасам, ол күліп: «Ол ақша бізге емес, асабаға бері­летін сый!» дейді (күліп). Сөйтіп, не­бір қызыққа толы жайттарды ба­сымнан өткердім. Десек те, ерсі кө­рінген тұстар да жоқ емес. Әсі­ресе, әуежайдан сыртқа шыққанда, так­си жүргізушілері алдыңнан ке­се-көлденең шығып, шабаданыңа жармаса кететіні оғаштау көрінді. Десек те, қазір мен бұған да үйре­ніп алдым, әуежайдан шыға сала, ал­дымнан шыққан такси жүргізу­шілеріне бірден «Жоқ, жоқ!» деп қолымды бұлғап жауап беретін болдым (күліп). – Қазақстанда Малай­зия­дағыдай екінің бірі ағыл­шын­ша түсініп, сөйлей бер­мей­тіні рас. Дейтұрғанмен ағыл­шын тілін кәсіби дең­гейде меңгерген мамандар бар­шылық. Өзіңіз қызмет атқаратын медиа сала­сын­да да бірнеше тіл білетіндер аз емес. Қазір сіз телеарнада продюсер қызметін атқа­ра­ды екенсіз. Қазақстан ме­диа­сына қаншалықты пай­дам тиді немесе келешекте осы саланың дамуына қан­дай үлес қоса аламын деп ойлайсыз? – Мен сізге мынаны айтайын. Мен Қазақстанға университетті жаңа­дан бітірген студент емес, қар­жы саласында тәжірибесі бар кә­сіби журналист ретінде келдім. 2011 жылдан бастап New Straits Times және Bloomberg секілді ма­лайзиялық және халықаралық БАҚ-та жұмыс істедім. Сонымен қа­тар Airbus және Boeing секілді ха­лықаралық ұйымдар туралы ре­портаждар жасау мақсатында көп­теген елді араладым. Сондай-ақ көптеген танымал  тұлғалардан, атап айтсам, Пәкістанның бұрын­ғы премьер-министрі Шаукат Азизден сұхбат алдым. Осылай жинақтаған тәжірибем арқылы Қазақстанның медиа кеңістігіне ағылшын тіліндегі сапалы медиа контент әзірлеуіне айтарлықтай үлес қоса аламын деп есептеймін. Қа­зақстан – әлемді мойындатқан жас мемлекет. Сол себепті медиа са­ласында да басқа елден қалыс қал­дырмай, абыроймен таныс­тыру үшін қазақ тіліндегі БАҚ-қа баса көңіл бөлумен қатар, ағыл­шын тілді контентті дамыта түсу қажет. Осы мақсатта мейлі, қиын бол­са да жұмысты аянбай істеуге әзір­мін.

 

 

– 1 мамыр – Қазақстан хал­қының бірлігі күні. Қа­зақта «Бірлік болмай, тірлік бол­майды» деген жақсы сөз бар. Қазақстан – бейбіт мақ­­­сатпен, ізгі ниетпен кел­­ген өзге ұлттың қай-қай­сы­­сын да жатырқамай бауы­рына басқан ел. Ме­ре­ке қарсаңында қазақстан­дық­тарға айтар тілегіңіз бар шығар?

– Әрине, менің түсінгенім – Қа­­зақстанға келіп тұрғысы ке­ле­тін шетелдіктер ең алдымен ашық болуы керек екен. Әлемде алуан түр­лі мәдениет, әрқилы дәстүр бар. Өзге елдің мәдениетіне бой­лап, дәстүріне шын қызыға бас­та­ған кезде ғана сол халықтың мі­нез-құлқын, ұстанымын түсіне бастайсың. Ал мұны түсінгенде сол елде өмір сүру әлдеқайда жеңіл­­­дей түседі. Көпшілігі Қазақ­стан­ды біз жоғарыда айтып өткен­дей, біресе қысын, біресе желін айтып, климатын ұнатпай жатады. Десек те, тропикалық елден келген ме­нің өзімнің мұндай қатаң кли­матты қалайша ұнатып қалға­ным­ды ойлаңызшы. Бүгін сенде Қа­зақ­станда жұмыс істеудің мүмкіндігі бар делік, ал ертең сенде мұның бірі де болмауы мүмкін. Сол себеп­ті Қазақстанда тұрған ортаңды, мұнда өткізіп жатқан әр сәтіңді ба­ғалай білген жөн. Сосын өз ор­таңа сыйлы болу үшін бұл елдің мә­дениетін, тілін де түсінуге, білу­ге тиіспіз.  

Сұхбаттасқан

Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ